بیماری تروفوبلاستیک بارداری چیست؟
بیماری تروفوبلاستیک بارداری (Gestational Trophoblastic Disease) یا GTD به مجموعه‌ای از تومورهای نادر اطلاق می‌شود که در مراحل ابتدایی بارداری ایجاد می‌شوند. پس از لقاح، بدن زن با ایجاد لایه‌ای از سلول‌ها به نام تروفوبلاست، بارداری را آغاز می‌کند. این سلول‌ها به لانه‌گزینی جنین در دیواره رحم کمک می‌کنند و بخش عمده‌ای از بافت جفت—اندامی که وظیفه تغذیه جنین در حال رشد را دارد—را تشکیل می‌دهند.
در بیماری GTD، سلول‌های تروفوبلاست به‌طور غیرطبیعی رشد کرده و باعث تشکیل توده‌هایی می‌شوند که اغلب خوش‌خیم (غیرسرطانی) هستند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند بدخیم (سرطانی) شوند. بیماری GTD معمولاً به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
مول هیداتی‌فرم (Hydatidiform Mole)
نئوپلازی تروفوبلاستیک بارداری (Gestational Trophoblastic Neoplasia) یا GTN
مول هیداتی‌فرم
مول هیداتی‌فرم که به آن بارداری مولار نیز گفته می‌شود، حالتی است که در آن تخم لقاح‌یافته به‌درستی شکل نمی‌گیرد و رشد بیش‌ازحد سلول‌های تروفوبلاست منجر به تشکیل توده‌هایی غیرطبیعی در رحم می‌شود. این توده‌ها اغلب خوش‌خیم‌اند اما گاهی می‌توانند سرطانی شوند. دو نوع مولار بارداری وجود دارد:
مولار ناقص (Partial Mole): در این حالت، تخم لقاح‌یافته دارای مجموعه طبیعی DNA مادری است، اما دو برابر DNA پدری دارد. جنین تنها به‌صورت ناقص شکل می‌گیرد و قابلیت حیات ندارد.
مولار کامل (Complete Mole): تخم لقاح‌یافته فاقد DNA مادری است و به‌جای آن، دو مجموعه DNA پدری دارد. در این وضعیت، هیچ جنینی تشکیل نمی‌شود.
نئوپلازی تروفوبلاستیک بارداری (GTN)
نئوپلازی تروفوبلاستیک بارداری مجموعه‌ای از تومورهای نادر است که در اثر رشد غیرطبیعی سلول‌های تروفوبلاست به وجود می‌آیند. انواع مختلفی از GTN وجود دارد:
کوریوکارسینوم (Choriocarcinoma): این تومور بدخیم در رحم و معمولاً پس از یک بارداری مولار ایجاد می‌شود. البته به‌ندرت ممکن است پس از سقط جنین، زایمان طبیعی یا ختم بارداری نیز به وجود آید.
مول تهاجمی (Invasive Mole): تروفوبلاست‌ها به‌صورت توده‌ای غیرطبیعی درون عضله رحم رشد می‌کنند.
تومور تروفوبلاستیک در محل جفت (Placental-site Trophoblastic Tumor): این تومور بسیار نادر و کندرشد در ناحیه اتصال جفت به دیواره رحم ایجاد می‌شود و ممکن است سال‌ها پس از زایمان تشخیص داده شود.
تومور تروفوبلاستیک اپی‌تلیوئید(Epithelioid Trophoblastic Tumor) : این تومور فوق‌العاده نادر روندی شبیه به تومور در محل جفت دارد و اغلب به آهستگی رشد می‌کند.
پیشگیری از بیماری تروفوبلاستیک بارداری
در حال حاضر، هیچ دارو یا درمان پیشگیرانه‌ای برای GTD وجود ندارد. تنها راه پیشگیری از این بیماری نادر، عدم بارداری است.
علل و عوامل خطر GTD
با وجود نادر بودن، برخی عوامل می‌توانند احتمال بروز بیماری تروفوبلاستیک بارداری را افزایش دهند، از جمله:
سن مادر: بارداری در سن کمتر از ۲۰ سال یا بیشتر از ۳۵ سال، احتمال ابتلا به GTD را افزایش می‌دهد.
سابقه بارداری مولار: داشتن یک بارداری مولار در گذشته، خطر بروز GTD را بیشتر می‌کند.
سابقه سقط جنین: زنانی که سابقه سقط داشته‌اند، ممکن است بیشتر در معرض این بیماری باشند.
علائم بیماری تروفوبلاستیک بارداری (GTD)
در صورت تجربه‌ی هر یک از علائم زیر، حتماً با پزشک مشورت کنید:
خونریزی یا ترشح واژینال که ارتباطی با قاعدگی ندارد
بزرگ‌تر شدن غیرعادی رحم در دوران بارداری
درد یا وجود توده در ناحیه‌ی لگن
حالت تهوع و استفراغ شدید و مکرر
نکته مهم این است که علائم بالا می‌توانند در بسیاری از بیماری‌های دیگر مربوط به دستگاه تناسلی زنان یا بارداری نیز دیده شوند. بنابراین، برای تشخیص دقیق اینکه آیا این علائم ناشی از GTD هستند یا خیر، ارزیابی پزشکی ضروری است.
تشخیص بیماری تروفوبلاستیک بارداری
تشخیص GTD معمولاً با بررسی سابقه‌ی پزشکی فرد و انجام معاینه‌ی فیزیکی عمومی آغاز می‌شود. بسته به شرایط، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از روش‌های زیر را نیز انجام دهد:
معاینه لگنی داخلی: پزشک از طریق لمس واژینال وضعیت رحم را بررسی می‌کند تا وجود توده یا تغییر در اندازه و شکل آن را تشخیص دهد.
آزمایش پاپ اسمیر: این آزمایش شامل بررسی میکروسکوپی سلول‌های جمع‌آوری‌شده از دهانه‌ی رحم است و برای تشخیص تغییرات سرطانی یا پیش‌سرطانی، همچنین شرایط غیرسرطانی مانند عفونت یا التهاب به کار می‌رود.
سونوگرافی واژینال: در این روش، پروب (مبدل صوتی) کوچکی وارد واژن می‌شود تا تصویری دقیق از رحم و بافت‌های اطراف آن به دست آید.
آزمایش خون: با نمونه‌گیری از خون می‌توان سطح هورمون‌ها و سایر مواد شیمیایی مرتبط با GTD را بررسی کرد. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، سطح بالای هورمون hCG است.
آزمایش ادرار: بیماری GTD می‌تواند باعث تغییر در سطح قند، پروتئین، باکتری و برخی هورمون‌ها در ادرار شود.
اگر مشخص شود که سلول‌های سرطانی وجود دارند، برای بررسی میزان گسترش بیماری به سایر نقاط بدن، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی زیر انجام شوند:
پونکسیون کمری (Spinal Tap): در این روش، پزشک با وارد کردن سوزنی به ستون فقرات، مقداری از مایع مغزی-نخاعی را خارج می‌کند تا سطح هورمون hCG در آن بررسی شود. این آزمایش معمولاً زمانی انجام می‌شود که احتمال درگیری مغز یا نخاع مطرح باشد.
سی‌تی‌اسکن شکم (CT Scan): برای بررسی دقیق اندام‌های شکمی و شناسایی گسترش احتمالی توده‌های سرطانی انجام می‌شود.
عکس‌برداری از قفسه سینه (X-ray): برای بررسی درگیری احتمالی ریه‌ها توسط سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
درمان بیماری تروفوبلاستیک بارداری
روش درمان بسته به عوامل مختلفی توسط پزشک تعیین می‌شود، از جمله:
وضعیت کلی سلامت و سوابق پزشکی بیمار
نوع و وسعت بیماری GTD
توانایی بدن در تحمل داروها یا درمان‌های خاص
پیش‌آگهی بیماری و پاسخ احتمالی به درمان
تمایل یا عدم تمایل بیمار به بارداری در آینده
درمان ممکن است شامل یک یا چند مورد از گزینه‌های زیر باشد:
جراحی برای برداشت توده یا اعضای درگیر: در مواردی ممکن است تنها توده خارج شود یا اگر بیماری گسترده‌تر باشد، اعضای درگیر نیز برداشته شوند.
شیمی‌درمانی: درمان با داروهای ضدسرطان که معمولاً با مختل کردن رشد یا تکثیر سلول‌های سرطانی عمل می‌کنند. بسته به نوع و شدت بیماری، پزشک متخصص سرطان (آنکولوژیست) رژیم دارویی مناسب را پیشنهاد خواهد داد.
هیسترکتومی (برداشت رحم): در این عمل جراحی، رحم به طور کامل خارج می‌شود. در برخی موارد، این جراحی همراه با برداشت تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (سالپینگو-اوفورکتومی) انجام می‌شود. در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است غدد لنفاوی مجاور و بخشی از واژن نیز برداشته شوند.
پرتودرمانی (Radiation Therapy): این روش از پرتوهای پرانرژی برای نابود کردن سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند.
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک