ملانوما نوعی سرطان پوست است که در سلول‌های ملانوسیت آغاز می‌شود؛ این سلول‌ها مسئول تولید ملانین در بدن هستند. ملانین همان رنگ‌دانه‌ای است که به پوست، مو و بخش‌هایی از چشم رنگ تیره می‌بخشد. ملانوما می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن که ملانوسیت وجود دارد ایجاد شود؛ ازجمله پوست (بستر ناخن‌ها، کف پا، پوست سر)، چشم‌ها و غشاهای مخاطی پوشاننده سینوس‌ها، دستگاه گوارش و واژن.
فهرست مطالب
عوامل خطر
غربالگری
نشانه‌ها و علائم ملانوما
تشخیص ملانوما
عوامل خطر
مهم‌ترین عامل خطر ملانوما، تابش اشعه فرابنفش (UV) خورشید است. سایر عوامل خطر عبارت‌اند از:
پوست روشن
سابقه آفتاب‌سوختگی‌های شدید همراه با پوست‌اندازی
استفاده از تخت‌های برنزه‌کننده
داشتن خال‌های متعدد
افزایش سن
سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان پوست غیرملانوما
غربالگری
بهترین روش غربالگری برای ملانوما، معاینه کامل پوست است. در معاینات دوره‌ای، ممکن است پزشک پوست شما را بررسی کند، اما بررسی شخصی پوست نیز بسیار مهم است. شناخت دقیق پوست خود و بررسی‌های منظم باعث می‌شود هر تغییری را زودتر متوجه شوید و به پزشک اطلاع دهید.
خال‌هایی که از نظر ویژگی‌های زیر (ABCDE) مشکوک تلقی می‌شوند باید بررسی شوند:
عدم تقارن (Asymmetry): اگر دو نیمه خال مشابه نباشند
مرز نامنظم (Border): لبه‌های خال باید واضح و یکنواخت باشند
رنگ (Color): وجود چند رنگ یا تغییر رنگ در خال
قطر (Diameter): بزرگ‌تر بودن خال از پاک‌کن انتهای مداد
تغییرات (Evolution): هرگونه تغییر در ظاهر، رنگ، شکل یا برجستگی خال
نشانه‌ها و علائم ملانوما
خال‌ها یا ضایعات پوستی دارای ویژگی‌های ABCDE می‌توانند نشانه‌های اولیه ملانوما باشند. در مراحل پیشرفته‌تر، ضایعه ممکن است ملتهب، ترشح‌دار، زخم‌شده یا دچار خونریزی شود. اگر ضایعه تشخیص داده نشود، ممکن است اولین نشانه، علائم متاستاز (گسترش سرطان به اندام‌های دیگر) باشد.
تشخیص ملانوما
اگر پزشک به ملانوما مشکوک باشد، بیوپسی انجام خواهد داد. دو نوع بیوپسی استفاده می‌شود:
بیوپسی برداشت کامل (Excisional): کل ضایعه برداشته می‌شود
بیوپسی برداشت جزئی (Incisional): فقط بخشی از ضایعه برداشته می‌شود
در هر دو روش، بافت زیر ضایعه نیز برای بررسی عمق تهاجم برداشته می‌شود. سپس گزارش پاتولوژی توسط متخصص پوست‌شناسی آسیب‌شناسی (درماتوپاتولوژیست) تهیه شده و به پزشک ارسال می‌گردد. این گزارش برای تصمیم‌گیری درباره درمان ضروری است.
مرحله‌بندی ملانوما
برای مرحله‌بندی ملانوما از سیستم TNM استفاده می‌شود:
T (تومور): عمق نفوذ تومور به پوست و وجود زخم یا زخم‌شدگی روی آن
N (غدد لنفاوی): گسترش سرطان به غدد لنفاوی
M (متاستاز): گسترش سرطان به اندام‌های دیگر
مرحله‌بندی از مرحله I (بیماری محدود) تا مرحله IV (بیماری پیشرفته) متغیر است.
درمان اولیه ملانوما معمولاً جراحی است. در این روش، کل ضایعه همراه با مقداری از بافت سالم اطراف آن (برداشت گسترده موضعی) برداشته می‌شود.
اصطلاحات رایج در جراحی:
حاشیه‌ها (Margins): بافت اطراف ضایعه
حاشیه منفی: بافت سالم برداشت‌شده فاقد سلول‌های سرطانی است
حاشیه مثبت: سلول‌های ملانوما در بافت سالم دیده شده‌اند؛ به برداشت گسترده‌تری نیاز است
نوع خاصی از جراحی به‌نام روش موهس (MOHS) نیز در برخی موارد استفاده می‌شود.
سایر روش‌های درمانی عبارت‌اند از:
شیمی‌درمانی: برای درمان ملانوماهای قابل‌مشاهده در تصویربرداری یا جلوگیری از عود
ایمونوتراپی: تحریک سیستم ایمنی برای حمله به سلول‌های سرطانی
درمان هدفمند (Targeted Therapy): استفاده از داروهایی که به جهش‌های خاص مانند BRAF یا MEK در سلول‌های ملانوما هدف می‌زنند
پرتودرمانی: نابودی سلول‌های سرطانی با استفاده از پرتوهای پرانرژی
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
