سرطان پروستات: مفاهیم اولیه

تعریف و اهمیت

سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است که از سلول‌های غده پروستات منشأ می‌گیرد. این غده کوچک در زیر مثانه قرار دارد و نقش مهمی در تولید مایع منی ایفا می‌کند. سرطان پروستات معمولاً به‌صورت آهسته رشد می‌کند، اما در برخی موارد می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کرده و به سایر نواحی بدن مانند استخوان‌ها و غدد لنفاوی گسترش یابد.

عوامل خطر

سن: افزایش سن، به‌ویژه پس از 50 سالگی، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

نژاد: مردان سیاه‌پوست و افراد با تبار آفریقایی-کارائیبی در معرض خطر بالاتری هستند.

سابقه خانوادگی: داشتن بستگان درجه یک مبتلا به سرطان پروستات یا جهش‌های ژنتیکی مانند BRCA1 و BRCA2 خطر را افزایش می‌دهد.

رژیم غذایی: مصرف زیاد چربی‌های حیوانی و کلسیم ممکن است خطر را افزایش دهد.

چاقی: با افزایش خطر ابتلا به انواع تهاجمی‌تر سرطان پروستات مرتبط است.

غربالگری

دو روش اصلی برای غربالگری سرطان پروستات وجود دارد:

آزمایش PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات): اندازه‌گیری سطح PSA در خون که افزایش آن می‌تواند نشانه‌ای از سرطان باشد، هرچند عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث افزایش PSA شوند.

معاینه دیجیتال رکتال (DRE) : پزشک با لمس پروستات از طریق مقعد به بررسی وجود ناهنجاری‌ها می‌پردازد.

توصیه می‌شود مردان با خطر متوسط از سن 50 سالگی و مردان با خطر بالا (مانند سیاه‌پوستان یا کسانی با سابقه خانوادگی) از سن 45 سالگی با پزشک خود درباره غربالگری مشورت کنند.

علائم و نشانه‌ها

در مراحل اولیه، سرطان پروستات معمولاً بدون علامت است. با پیشرفت بیماری، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:

مشکل در شروع یا توقف ادرار

افزایش دفعات ادرار، به‌ویژه در شب

احساس تخلیه ناقص مثانه

درد یا سوزش هنگام ادرار یا انزال

وجود خون در ادرار یا منی

اختلال در نعوظ

درد در استخوان‌ها، به‌ویژه در صورت گسترش سرطان

تشخیص

در صورت مشکوک بودن به سرطان پروستات، مراحل زیر انجام می‌شود:

آزمایش PSA و معاینه DRE برای ارزیابی اولیه.

بیوپسی پروستات: با استفاده از سونوگرافی ترانس‌رکتال، نمونه‌برداری از بافت پروستات انجام می‌شود.

امتیاز گلیسون: برای تعیین درجه تمایز سلول‌های سرطانی و پیش‌بینی رفتار تومور.

تصویربرداری: مانند MRI یا CT اسکن برای تعیین میزان گسترش سرطان.

مرحله‌بندی (Staging)

مرحله‌بندی سرطان پروستات بر اساس سیستم TNM انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:

T (تومور): اندازه و میزان گسترش تومور در پروستات.

N (غدد لنفاوی): وجود یا عدم وجود سلول‌های سرطانی در غدد لنفاوی مجاور.

M (متاستاز): گسترش سرطان به سایر نواحی بدن.

همچنین، سطح PSA و امتیاز گلیسون در تعیین مرحله بیماری نقش دارند.

درمان

انتخاب روش درمانی به مرحله بیماری، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و ترجیحات شخصی بستگی دارد. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:

نظارت فعال (Active Surveillance) برای موارد کم‌خطر، با پیگیری منظم بدون درمان فوری.

جراحی (پروستاتکتومی رادیکال): برداشتن کامل پروستات، معمولاً در مراحل اولیه.

پرتودرمانی: استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی.

هورمون‌درمانی: کاهش سطح تستوسترون برای کند کردن رشد سرطان.

شیمی‌درمانی: برای موارد پیشرفته یا مقاوم به هورمون‌درمانی.

درمان‌های هدفمند و ایمنی‌درمانی: برای موارد خاص با ویژگی‌های ژنتیکی خاص.

تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش

نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک