یک پژوهش بین‌المللی به رهبری مرکز سرطان دانشگاه کلرادو نشان داده که چرا درمان رایج برای لوسمی میلوئید حاد (AML) در همه بیماران اثربخش نیست. این یافته‌ها می‌تواند به پزشکان کمک کند تا درمان‌هایی را انتخاب کنند که احتمال موفقیت بیشتری برای هر بیمار دارند.
این مطالعه که امروز در مجله Blood Cancer Discovery منتشر شد، اطلاعات ۶۷۸ بیمار مبتلا به AML را — که بزرگ‌ترین گروه مورد بررسی برای این درمان تاکنون است — تحلیل کرد و نشان داد که هم جهش‌های ژنی و هم میزان بلوغ سلول‌های لوسمیک در واکنش به ترکیب دارویی ونتوکلاکس (venetoclax) با عوامل هیپومتیله‌کننده (HMA) نقش دارند.
دکتر دنیل پلیا، استاد پزشکی دانشگاه کلرادو می‌گوید: “درمان‌های مبتنی بر ونتوکلاکس اکنون رایج‌ترین گزینه برای بیماران تازه‌تشخیص‌داده‌شده AML هستند، اما همه بیماران پاسخ یکسانی نمی‌دهند. هدف ما این بود که بفهمیم چرا، و ابزارهایی برای پیش‌بینی بهتر نتیجه درمان در اختیار پزشکان بگذاریم.”
AML نوعی سرطان تهاجمی خون و مغز استخوان است که بیشتر در افراد سالمند دیده می‌شود. بسیاری از بیماران توان تحمل شیمی‌درمانی استاندارد را ندارند، بنابراین ترکیب ونتوکلاکس با HMA برایشان استفاده می‌شود. این ترکیب برای برخی بیماران طول عمر را افزایش داده، اما عده‌ای یا اصلاً پاسخ نمی‌دهند یا دچار عود بیماری می‌شوند.
مطالعه نشان داد که بیماران مبتلا به نوع خاصی از AML موسوم به «مونوسیتیک» به‌ویژه اگر فاقد جهش ژنی مفید NPM1 باشند، پیش‌آگهی بدتری دارند. این بیماران اغلب حامل جهش‌هایی مانند KRAS نیز هستند که با مقاومت دارویی مرتبط است.
پلیا توضیح می‌دهد: “در بیماران مبتلا به AML مونوسیتیک بدون جهش NPM1، احتمال مرگ تقریباً دو برابر بیشتر است. بنابراین فقط مسئله جهش‌های ژنی نیست، بلکه میزان بلوغ سلول‌های سرطانی در زمان شروع درمان نیز اهمیت دارد.”
درحالی‌که تحقیقات قبلی تنها بر یکی از دو عامل ژنتیک یا نوع سلول تمرکز داشتند، تیم پلیا هر دو جنبه را بررسی کرد و به درک دقیق‌تری از تعامل این عوامل در تعیین پاسخ درمانی رسید.
او می‌گوید: “یاد گرفتیم برخی سلول‌های سرطانی از مسیرهای فرعی برای فرار از درمان استفاده می‌کنند. اگر بفهمیم این مسیرها چگونه کار می‌کنند، می‌توانیم داروهایی طراحی کنیم که این راه‌های فرار را ببندند.”
این پژوهش ابزار جدیدی به پزشکان می‌دهد تا بیماران را بر اساس میزان ریسک طبقه‌بندی کنند؛ به این ترتیب، می‌توان با دقت بیشتری پیش‌بینی کرد که کدامیک از بیماران احتمالاً به ونتوکلاکس پاسخ خواهند داد و چه کسانی نیاز به درمان جایگزین دارند.
پلیا می‌گوید: “این گامی مهم به‌سوی پزشکی فردمحور در درمان AML است. داریم به سمتی می‌رویم که از همان روز اول بتوانیم بر اساس ویژگی‌های لوسمی هر بیمار، بهترین درمان را انتخاب کنیم و شانس بقا را افزایش دهیم.”
او و تیمش اکنون مشغول گسترش این مطالعه با افزودن داده‌های بیشتر از بیماران هستند و امیدوارند که بتوانند کارآزمایی بالینی طراحی کنند که از این مدل برای تصمیم‌گیری در درمان استفاده کند.
منبع:
Genetic and Phenotypic correlates of clinical outcomes with Venetoclax in Acute Myeloid Leukemia: The GEN-PHEN-VEN study. Blood Cancer Discovery, 2025; DOI: 10.1158/2643-3230.BCD-24-0256
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
