مدولوبلاستوما یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین تومورهای بدخیم دستگاه عصبی مرکزی در کودکان و نوجوانان است. این تومور در ناحیه مخچه، که مسئول هماهنگی حرکات است، رشد می‌کند و معمولاً به‌سرعت بزرگ می‌شود، به بافت‌های اطراف نفوذ می‌کند و می‌تواند متاستاز دهد. تنوع بالای زیستی این تومورها، درمان آن‌ها را به چالشی جدی بدل کرده است.
منشأ سلولی و زمان شروع تومور
تیمی از پژوهشگران در مرکز سرطان کودکان هاپ در هایدلبرگ (KiTZ)، مرکز تحقیقات سرطان آلمان (DKFZ) و بیمارستان دانشگاهی هایدلبرگ، با استفاده از تحلیل‌های تک‌سلولی، به بررسی زمان و منشأ دقیق ایجاد تومورهای تهاجمی مدولوبلاستوما پرداختند.
کنستانتین اوکونچنیکوف، نویسنده اول این مطالعه، توضیح می‌دهد:”ما هزاران سلول توموری را از نمونه‌های بیماران کودک مبتلا به مدولوبلاستوما از نظر ژنتیکی بررسی کردیم. این فناوری امکان بازسازی دقیق تاریخچه تکامل تومور را فراهم می‌کند.”
تغییرات ژنتیکی اولیه و ثانویه
بر اساس این تحلیل‌ها، تومورها شامل دو دسته تغییر ژنتیکی هستند:
تغییرات اولیه که در مراحل بسیار زودهنگام رخ می‌دهند
تغییرات ثانویه که در مراحل پیشرفته‌تر ظاهر می‌شوند
یافته‌ها نشان می‌دهند که زیرگروه‌های بسیار تهاجمی مدولوبلاستوما، موسوم به گروه‌های ۳ و ۴، احتمالاً در فاصله بین سه‌ماهه نخست بارداری تا پایان سال اول زندگی کودک آغاز می‌شوند. این تومورها از سلول‌های پیش‌ساز نوع خاصی از سلول‌های عصبی تخصص‌یافته به‌نام سلول‌های unipolar brush منشأ می‌گیرند که در همان بازه زمانی رشد می‌کنند.
در این سلول‌ها، تغییرات وسیع کروموزومی رخ می‌دهد، مانند حذف یا اضافه شدن کروموزوم‌ها یا بازوهای کروموزومی، که احتمالاً به‌صورت تصادفی اتفاق می‌افتد.
ژن‌های سرطانی و رشد تومور
به‌گفته دکتر لنا کوچر، سرپرست مطالعه:”ما بر این باوریم که این تغییرات کروموزومی اولیه، آغازگر فرایند تومورزایی هستند و سال‌ها پیش از بروز علائم بالینی اتفاق می‌افتند.”
ژن‌های سرطانی معروف مانند MYC، MYCN و PRDM6 فقط در مراحل پیشرفته‌تر تومور دیده می‌شوند. این موضوع نشان می‌دهد که نقش این ژن‌ها بیشتر در رشد تومور، مقاومت به درمان و متاستاز است تا شروع اولیه سرطان.
چشم‌انداز تشخیص زودهنگام
این پژوهش نه‌تنها درک ما از منشأ و زمان آغاز تومورهای مغزی کودکان را متحول می‌کند، بلکه امکان‌سنجی روش‌های جدید تشخیص زودهنگام را نیز مطرح می‌کند.
دکتر کوچر می‌افزاید:”اگر در آینده بتوانیم روش‌هایی به‌اندازه کافی حساس برای شناسایی این تغییرات اولیه، مثلاً از طریق قطعات DNA در خون، توسعه دهیم، می‌توانیم گام بزرگی در جهت غربالگری زودهنگام نوزادان برداریم.”
منبع:
Oncogene aberrations drive medulloblastoma progression, not initiation. Nature, 2025 DOI: 10.1038/s41586-025-08973-5
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
