پژوهشگران مرکز پزشکی Mass General Brigham موفق به توسعه یک آزمایش خون غیرتهاجمی (liquid biopsy) جدید شده‌اند که می‌تواند موارد سرطان‌های سر و گردن مرتبط با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) را با دقت بسیار بالاتری نسبت به روش‌های فعلی شناسایی کند؛ حتی پیش از آنکه بیماران علائمی نشان دهند.
محققان مرکز چشم و گوش ماساچوست (Mass Eye and Ear)، دریافتند که این تست تشخیصی که آن را HPV-DeepSeek نامیده‌اند، حتی در مراحل بسیار اولیه بیماری، در زمان اولین مراجعه بالینی بیمار، برای تشخیص سرطان، حساسیت و ویژگی (specificity) ۹۹ درصدی دارد. این دقت بالا به‌مراتب از روش‌های رایج فعلی، از جمله سایر آزمایش‌های liquid biopsy تجاری‌شده، بهتر است. نتایج این مطالعه در نشریه Clinical Cancer Research منتشر شده است.
در ایالات متحده، حدود ۷۰ درصد از سرطان‌های دهان-حلق (oropharyngeal) به HPV مرتبط‌اند و شیوع آن‌ها سریع‌تر از سایر انواع سرطان‌های سر و گردن در حال افزایش است. با وجود شباهت‌های علت‌شناسی با سرطان دهانه رحم، که آن هم توسط HPV ایجاد می‌شود، هیچ آزمایش غربالگری زودهنگامی برای این نوع سرطان در دسترس نیست. بنابراین بیماران اغلب زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که دچار علائم شده‌اند و در نتیجه به درمان‌هایی نیاز پیدا می‌کنند که عوارض جانبی قابل‌توجهی دارند.
دکتر دنیل فادن (Daniel Faden)، نویسنده اصلی مقاله و جراح انکولوژی و محقق در مرکز تحقیقاتی سرطان سر و گردن Mike Toth، می‌گوید:”هدف از توسعه HPV-DeepSeek، ایجاد روشی کم‌تهاجمی برای شناسایی سرطان‌های HPVمثبت با حساسیتی بسیار بالاتر از روش‌های موجود بود. یافته‌های ما نشان می‌دهد که می‌توان با این روش، نه‌تنها بیماران را دقیق‌تر از قبل تشخیص داد، بلکه این امکان را فراهم می‌کند که سرطان‌های مرتبط با HPV را در خون، پیش از بروز علائم، شناسایی کنیم و در مراحل اولیه درمان کنیم.”
این تست از طریق شناسایی قطعاتی از ژنوم ویروس HPV که از تومور جدا شده و وارد جریان خون شده‌اند، همراه با ۹ ویژگی دیگر موجود در خون، عمل می‌کند. برخلاف روش‌های رایج liquid biopsy که تنها یک تا دو قطعه از ژنوم ویروس را هدف می‌گیرند،HPV-DeepSeek از توالی‌یابی کل ژنوم HPV بهره می‌برد. در مطالعه جدید، پژوهشگران این تست را بر روی ۱۵۲ بیمار مبتلا به سرطان‌های مرتبط با HPV و ۱۵۲ فرد سالم آزمایش کردند و آن را با روش‌های فعلی از جمله biopsy مایع و بافتی مقایسه نمودند. این روش جدید به‌طور قابل‌توجهی حساسیت و دقت بالاتری نشان داد.
پژوهشگران اکنون در حال انجام مطالعات تکمیلی برای بررسی کاربرد HPV-DeepSeek در غربالگری سرطان‌ها پیش از ظهور تومورها هستند.
دکتر فادن می‌افزاید: “سیر طبیعی این سرطان‌ها به‌گونه‌ای است که طی حدود ۱۵ سال رشد می‌کنند و در این مدت، DNA ویروس HPV را وارد خون می‌کنند. اگر بتوانیم این سرطان‌ها را در مراحل بسیار ابتدایی شناسایی کنیم، نحوه درمان آن‌ها می‌تواند به‌طور چشمگیری تغییر کند؛ برای مثال، استفاده از درمان‌های سبک‌تر با عوارض جانبی کمتر. اگرچه نتایج ما امیدبخش هستند، ولی هنوز پرسش‌هایی در مورد نحوه استفاده بالینی از این روش‌ها و برنامه پیگیری برای افراد دارای تست مثبت باقی مانده است.”
در کنار غربالگری، این تیم همچنین کارآزمایی‌هایی برای بررسی توانایی این روش در شناسایی بیماری باقی‌مانده میکروسکوپی پس از جراحی انجام می‌دهد که می‌تواند تصمیم‌گیری درباره درمان‌های مکمل مانند پرتودرمانی را هدایت کند.
در مطالعه‌ای جداگانه در همان شماره از مجله Clinical Cancer Research، فادن و همکارانش آزمون جدیدی به نام MAESTRO را برای بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن غیرمرتبط با HPV بررسی کردند. این تست که در مؤسسه Broad توسعه یافته، بدون نیاز به توالی‌یابی گسترده، از یک روش ویژه برای شناسایی DNA توموری در کل ژنوم استفاده می‌کند. این روش توانست با دقت بالا، بقایای بیماری (residual) را تنها چند روز پس از جراحی در یکی از مهاجم‌ترین انواع سرطان‌های سر و گردن شناسایی کند. همچنین بیماران دارای بیماری باقی‌مانده طبق این تست، نرخ بقا و عدم عود بسیار پایین‌تری داشتند.
دکتر ویکتور آدال‌ستینسون، مدیر مرکز تشخیص سرطان Gerstner در مؤسسه Broad می‌گوید:”همواره این پرسش وجود داشته که آیا آزمایش‌های liquid biopsy حساس‌تر، بیماری‌هایی را شناسایی می‌کنند که واقعاً عود نمی‌کنند؟ در این مطالعه،MAESTRO نه‌تنها بیماری باقی‌مانده را در بیماران با عود یا مرگ شناسایی کرد، بلکه پیش‌بینی دقیقی نیز از آن ارائه داد.”
دکتر فادن نتیجه‌گیری می‌کند:”روش‌های liquid biopsy مبتنی بر توالی‌یابی کل ژنوم، مانند HPV-DeepSeek و MAESTRO، ابزارهایی فوق‌العاده قدرتمند هستند و به پزشکان اجازه می‌دهند هزاران هدف احتمالی را به‌طور هم‌زمان بررسی کنند. برای بیماران، این یعنی نتایجی بسیار دقیق‌تر و گامی مهم به سوی مراقبت‌های کاملاً شخصی‌سازی‌شده.”
منبع:
Direct Comparison of Alternative Blood-Based Approaches for Early Detection and Diagnosis of HPV-Associated Head and Neck Cancers. Clinical Cancer Research, 2025; OF1 DOI: 10.1158/1078-0432.CCR-24-2525
Early Postoperative Minimal Residual Disease Detection with MAESTRO Is Associated with Recurrence and Worse Survival in Patients with Head and Neck Cancer. Clinical Cancer Research, 2025; OF1 DOI: 10.1158/1078-0432.CCR-25-0307
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
