دانشمندان مرکز پزشکی کودکان سینسیناتی به همراه گروهی بین‌المللی از پژوهشگران، به پیوندی شگفت‌انگیز میان سلامت روده و خطر ابتلا به سرطان خون دست یافته‌اند — یافته‌ای که می‌تواند نگاه ما را به روند پیری، التهاب و مراحل آغازین لوسمی دگرگون کند.
با افزایش سن — یا در برخی موارد، بر اثر اختلال در سلامت روده ناشی از بیماری — تغییراتی در پوشش داخلی روده ایجاد می‌شود که به باکتری‌ها اجازه می‌دهد فراورده‌های خود را وارد جریان خون کنند. یکی از این مولکول‌ها که توسط برخی باکتری‌ها تولید می‌شود، به‌عنوان یک سیگنال عمل می‌کند و رشد سلول‌های خونی خاموش و پیش‌سرطانی را شتاب می‌بخشد — مرحله‌ای کلیدی در تبدیل به لوسمی آشکار.
نتایج این مطالعه که در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۲۵ در نشریه Nature منتشر شده، برای نخستین بار سازوکار دقیق این فرایند را شرح می‌دهد و همچنین نشان می‌دهد که این مکانیسم ممکن است فراتر از لوسمی، در بروز دیگر بیماری‌ها، به‌ویژه در سالمندانی که به شرایطی موسوم به هماتوپوئیز کلونال با پتانسیل نامشخص (Clonal Hematopoiesis Of Indeterminate Potential-CHIP) مبتلا هستند، نیز نقش داشته باشد.
دکتر دنیل استارچینووسکی، مدیر مرکز پژوهش و درمان‌های پیشرفته لوسمی در سینسیناتی و نویسنده مسئول این مطالعه گفت: “این پژوهش گام بلندی در درک چگونگی پیدایش و پیشرفت سرطان‌های خونی، به‌ویژه در بزرگسالان، برداشته است. خبر امیدبخش آن‌که ممکن است راهی برای مداخله زودهنگام — پیش از تبدیل سلول‌های پیش‌لوسمیک به بیماری‌های تهاجمی‌تر — یافته باشیم. اکنون در حال طراحی مطالعات بعدی برای توسعه این مسیر جدید هستیم.”
دکتر پونیت آگاروال، پژوهشگر بخش هماتولوژی تجربی و زیست‌شناسی سرطان و نویسنده اول مقاله افزود: “پژوهش ما نشان می‌دهد که تغییرات وابسته به سن در روده، می‌تواند یک عامل خطر در ایجاد سرطان‌های خونی باشد. بنابراین، مراقبت از سلامت روده ممکن است مهم‌تر از آن چیزی باشد که تاکنون تصور می‌شد.”
پیوند میان لوسمی، پیری و سلامت روده
بیش از ۴۷۰ هزار نفر در آمریکا با انواع لوسمی زندگی می‌کنند و سالانه بیش از ۶۲ هزار مورد جدید تشخیص داده می‌شود. طبق آمار مؤسسه ملی سرطان آمریکا (SEER)، نزدیک به ۲۴ هزار نفر در سال ۲۰۲۴ در اثر این بیماری جان باخته‌اند.
با اینکه نرخ بقا در لوسمی طی سال‌ها بهبود یافته، این بیماری همچنان تهدیدی جدی است که به‌ویژه افراد بالای ۶۵ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دانشمندان مدت‌ها به دنبال توضیحی برای این نقش پررنگ سن در ابتلا بوده‌اند — و اکنون، شاید پاسخ قانع‌کننده‌ای یافته‌اند.
مسیر افزایش خطر بیماری از یک قندِ باکتریایی آغاز می‌شود
با افزایش سن، نفوذپذیری لایه داخلی روده بیشتر می‌شود و در نتیجه، تماس بین محتویات روده و سیستم خون افزایش می‌یابد. هم‌زمان، باکتری‌های گرم-منفی در روده سالمندان افزایش می‌یابند و مقدار بیشتری از قندی به‌نام ADP-heptose تولید می‌کنند — فراورده‌ای باکتریایی که در صورت ورود به خون، می‌تواند مشکل‌ساز شود.
استارچینووسکی: “ADP-heptose به‌طور منحصربه‌فرد در گردش خون سالمندان یافت می‌شود و رشد سلول‌های پیش‌لوسمیک را تقویت می‌کند. این قند حتی در افراد جوانی که به اختلال در سلامت روده دچارند نیز دیده می‌شود.”
پژوهشگران با انجام آزمایش‌های پیچیده‌ای نشان دادند که این قند باکتریایی چگونه به‌عنوان “سوخت رشد سلول‌های پیش‌سرطانی” عمل می‌کند. آن‌ها دریافتند که این مولکول باعث فعال شدن ساختارهای پیام‌رسان کوچکی درون سلول‌ها می‌شود که به آن‌ها TIFAsome گفته می‌شود و با افزایش رشد سلول‌های پیش‌لوسمیک ارتباط دارد.
در واقع، پژوهشگران موفق به توسعه نوعی آزمایش خون به نام “آزمایش TIFAsome “شدند که فعالیت ADP-heptose را در بدن شناسایی می‌کند — روشی جدید برای بررسی خطر لوسمی.
CHIP چیست؟
“هماتوپوئیز کلونال با پتانسیل نامشخص”- (CHIP)حالتی است که در آن سلول‌های خونی فرد به‌مرور دچار جهش‌هایی می‌شوند که زمینه را برای بروز بیماری فراهم می‌کند. این سلول‌های جهش‌یافته شروع به تکثیر کرده و کلون‌هایی تشکیل می‌دهند که برخی از آن‌ها با سرطان‌های خونی و برخی دیگر با بیماری‌هایی چون حمله قلبی، سکته مغزی و التهاب مزمن مرتبط‌اند.
تخمین زده می‌شود که ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد بالای ۷۰ سال به CHIP مبتلا باشند — بی‌آن‌که از آن آگاه باشند، زیرا علائم بالینی ندارد و غربالگری روتین هم برای آن وجود ندارد.
در این مطالعه، موش‌هایی طراحی شد که شرایط مشابه CHIP را نشان می‌دادند. در این موش‌ها، سلول‌های پیش‌لوسمیک پس از مواجهه با ADP-heptose روده‌ای به‌طور چشمگیری افزایش یافتند.
استارچینووسکی می‌گوید: “این وضعیت ترکیبی از عوامل خطر است — تغییرات سنی در میکروبیوم روده، افزایش نفوذپذیری روده، وجود ADP-heptose و حضور سلول‌های پیش‌لوسمیک. همه‌ی این عوامل با هم محیطی را می‌سازند که به رشد این سلول‌های زیان‌بار کمک می‌کند.”
راهی بالقوه برای مهار این روند
پژوهشگران دریافتند که اثر ADP-heptose بر رشد سلول‌های پیش‌سرطانی وابسته به گیرنده‌ای به نام ALPK1 است که در این سلول‌های جهش‌یافته وجود دارد. در تئوری، مسدود کردن این گیرنده می‌تواند از پیشرفت CHIP به لوسمی یا دیگر بیماری‌های مزمن جلوگیری کند — اما در حال حاضر دارویی برای مهار ALPK1 در دسترس نیست.
در بررسی‌های بیشتر، آن‌ها مسیرهای مختلفی برای مهار ALPK1 را آزمودند و به آنزیمی رسیدند که توسط ژنی به نام UBE2N تولید می‌شود. مهار این آنزیم باعث شد رشد سلول‌های پیش‌لوسمیک — حتی در حضور ADP-heptose — به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد.
با این حال، برای تبدیل این یافته‌ها به درمانی مؤثر در انسان، تحقیقات بیشتری لازم است. استارچینووسکی می‌گوید: “یکی از اهداف ما توسعه مهارکننده‌ی ALPK1 برای کاربرد انسانی است. یافته‌های ما چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای پیشبرد این مسیر فراهم کرده‌اند.”
پیامدهایی فراتر از لوسمی
شواهد رو‌به‌رشدی نشان می‌دهند که CHIP ممکن است در بروز بیماری‌های وابسته به سن مانند بیماری قلبی، آرتریت روماتوئید، نقرس و پوکی استخوان نیز نقش داشته باشد. این یافته‌ها بر نقش کلیدی میکروبیوم روده به‌عنوان نگهبان سلامت سیستمیک تأکید دارند.
استارچینووسکی هشدار می‌دهد: CHIP در حال تبدیل شدن به یک معضل بزرگ سلامت عمومی است. بیش از ۱۰ میلیون فرد سالمند ممکن است به آن مبتلا باشند، بی‌آن‌که مطلع باشند. پژوهش ما نشان می‌دهد که حفظ سلامت روده می‌تواند راهبردی مؤثر برای پیشگیری از اختلالات خونی و احتمالاً دیگر بیماری‌های وابسته به سن باشد.”
چگونه خطر را کاهش دهیم؟
لز آنجایی که ساخت داروهایی بر اساس این یافته‌ها به سال‌ها تحقیق نیاز دارد، بسیاری از سالمندان ممکن است بپرسند در حال حاضر چه می‌توان کرد؟پاسخ احتمالی در مدیریت بهتر سلامت روده نهفته است — از طریق اصلاح رژیم غذایی یا استفاده از مکمل‌های پروبیوتیک یا پری‌بیوتیک. پژوهش‌های فراوانی نشان داده‌اند که می‌توان ترکیب و عملکرد میکروبیوم روده را تغییر داد.
با این حال، استارچینووسکی تأکید می‌کند که برای CHIP، هنوز نوع درست مداخله غذایی یا مکمل مؤثر مشخص نشده است.
منبع:
Microbial metabolite drives ageing-related clonal haematopoiesis via ALPK1. Nature, 2025; DOI: 10.1038/s41586-025-08938-8
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
