🔹 کشف لحظه سرنوشت‌ساز در آغاز سرطان روده بزرگ
دانشمندان دریافته‌اند که درست همان‌طور که جهان با یک «انفجار بزرگ» آغاز شد، سرطان روده نیز لحظه‌ای حیاتی شبیه به یک «بیگ‌بنگ» را تجربه می‌کند؛ رویدادی که مسیر رشد و گسترش این بیماری را تعیین می‌کند.
این پژوهش که با حمایت مؤسسه تحقیقات سرطان بریتانیا (Cancer Research UK) و بنیاد وِلکِم تراست (Wellcome Trust) انجام شده است، توسط تیمی از پژوهشگران مؤسسه تحقیقات سرطان لندن (ICR)، بنیاد فناوری انسانی (Fondazione Human Technopole) در میلان، و دانشگاه فناوری چالمرز (Chalmers University of Technology) در سوئد هدایت گردید.
به گفته‌ی محققان، این رویداد کلیدی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی برای نخستین بار موفق می‌شوند از سیستم ایمنی بدن پنهان شوند؛ فرآیندی که با عنوان گریز ایمنی (immune escape) شناخته می‌شود و به سلول‌ها اجازه می‌دهد بدون کنترل رشد کرده و تکثیر یابند.
🔹 چگونگی فریب سیستم ایمنی توسط سرطان روده
در طول فرآیند گریز ایمنی، سلول‌های سرطان روده ژن‌هایی را مختل می‌کنند که معمولاً به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا آن‌ها را به‌عنوان تهدید شناسایی کند.
پژوهشگران دریافتند زمانی که این تغییر رخ دهد، توانایی سرطان برای پنهان‌سازی خود تقریباً ثابت می‌ماند و در طول رشد تومور دچار تغییر چندانی نمی‌شود.
این یافته‌ها می‌توانند به پزشکان در شناسایی بیمارانی که احتمالاً بهتر به ایمونوتراپی پاسخ می‌دهند کمک کنند، از جمله در آزمایش‌های واکسن سرطان روده که هدف آن آموزش سیستم ایمنی برای شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی است.
🔹 توضیح پژوهشگران درباره اهمیت این کشف
پروفسور تروِر گراهام (Trevor Graham)، استاد ژنومیک و تکامل و مدیر مرکز تکامل و سرطان در مؤسسه تحقیقات سرطان لندن، می‌گوید:
«برخی از سرطان‌های روده از همان ابتدا “بد زاده می‌شوند”. نحوه تعامل آن‌ها با سیستم ایمنی در مراحل اولیه شکل می‌گیرد.
ایمونوتراپی و واکسن‌های سرطان روده پتانسیل عظیمی برای درمان دارند. پژوهش ما نشان می‌دهد که رابطه‌ی سرطان با سیستم ایمنی در طول رشد چندان تغییر نمی‌کند. اگر بتوانیم این تعامل را از همان ابتدا هدف قرار دهیم، احتمال موفقیت درمان بسیار بیشتر خواهد بود.
درست مانند انفجاری که مسیر جهان را تعیین کرد، “انفجار بزرگ” سرطان روده نیز بزرگ‌ترین سرنخ‌ها را درباره‌ی آینده‌ی آن و راه‌های تغییر آن در اختیار ما قرار می‌دهد.»
🔹 سرطان روده؛ بیماری شایع و دشوار برای درمان
سرطان روده چهارمین سرطان شایع در بریتانیا است، با حدود ۴۴,۱۰۰ مورد جدید در هر سال (نزدیک به ۱۲۰ مورد در روز). حدود ۱۵٪ از بیماران به ایمونوتراپی پاسخ مثبت می‌دهند، در حالی که بیشتر بیماران نسبت به این روش مقاوم هستند.
در حال حاضر، چندین نوع واکسن سرطان روده در کارآزمایی‌های بالینی مورد بررسی است. این واکسن‌ها برای کمک به سیستم ایمنی در شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی جدید یا بازگشتی پس از جراحی یا درمان‌های دیگر طراحی شده‌اند.
🔹 بازسازی ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی سلول‌های توموری
دکتر اِشتِر لاکاتوش (Eszter Lakatos)، زیست‌شناس در دانشگاه فناوری چالمرز و دانشگاه گوتنبرگ سوئد، گفت:
«گروه ما بررسی کرده است که چگونه سلول‌های سرطانی خود را برای سیستم ایمنی نامرئی می‌کنند. امید ما این است که این درک جدید بتواند به درمان‌های هدفمندتر، مؤثرتر و زودهنگام‌تر منجر شود.»
برای کشف این سازوکارها، تیم پژوهش سلول‌های تومور و سلول‌های ایمنی ۲۹ بیمار مبتلا به سرطان روده را مورد تحلیل قرار داد. آن‌ها DNA و RNA هر نمونه را توالی‌یابی کرده و نحوه‌ی پیچش DNA پیرامون پروتئین‌های کروموزومی را بررسی کردند — فرآیندی که با عنوان اپی‌ژنتیک (Epigenetics) شناخته می‌شود.
نتایج نشان داد که تغییرات اپی‌ژنتیکی در سلول‌های سرطانی، نحوه‌ی «خوانده شدن» DNA برای تولید RNA را تغییر می‌دهد. این RNAها دستور ساخت پروتئین‌ها را حمل می‌کنند. در نتیجه، این تغییرات موجب کاهش نئوآنتی‌ژن‌ها (Neoantigens) — پروتئین‌هایی که معمولاً سیستم ایمنی را از خطر آگاه می‌کنند — در سطح سلول‌های سرطانی می‌شود.
کاهش نئوآنتی‌ژن‌ها باعث می‌شود سیستم ایمنی نتواند تومور را به‌خوبی شناسایی و نابود کند.
🔹 گامی نو به‌سوی ایمنی‌درمانی مؤثرتر
پژوهشگران بر این باورند که ترکیب ایمونوتراپی با داروهای تغییر‌دهنده اپی‌ژنوم می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد. چنین ترکیبی ممکن است موجب افزایش تولید نئوآنتی‌ژن‌ها در سلول‌های سرطانی شود و آن‌ها را برای سیستم ایمنی قابل‌شناسایی‌تر کند.
با این حال، برای استفاده بالینی از این رویکرد، آزمایش‌های بیشتری در انسان لازم است.
دکتر کاترین الیوت (Catherine Elliott)، مدیر تحقیقات در مؤسسه سرطان بریتانیا، گفت:
«برای درمان کامل سرطان روده، باید بفهمیم در مراحل ابتدایی چه اتفاقی می‌افتد.
سرطان روده توانایی پنهان و پیچیده‌ای در مقاومت در برابر درمان دارد. ایمنی‌درمانی برای برخی بیماران بسیار مؤثر است، اما برای همه نه.
این پژوهش توضیح می‌دهد چرا این‌گونه است و چگونه می‌توانیم ایمنی‌درمانی را برای بیماران بیشتری کارآمدتر کنیم.»
🔹 درک لحظات آغازین بیماری
تام کالینز (Tom Collins)، مدیر تحقیقات کشف‌محور در بنیاد ولکِم تراست، افزود:
«با ردیابی مراحل ابتدایی شکل‌گیری سرطان روده، این پژوهش روشن ساخته است که در سطح مولکولی چه مکانیسم‌هایی موجب رشد و پایداری تومور می‌شوند.
این نمونه‌ای برجسته از علم اکتشافی است که می‌تواند به درک عمیق‌تر از منشاء سرطان و در نهایت، بهبود درمان و افزایش طول عمر بیماران منجر شود.»
منبع:
Eszter Lakatos, Vinaya Gunasri, Luis Zapata, Jacob Househam, Timon Heide, Nicholas Trahearn, Ottilie Swinyard, Luis Cisneros, Claire Lynn, Maximilian Mossner, Chris Kimberley, Inmaculada Spiteri, George D. Cresswell, Gerard Llibre-Palomar, Miriam Mitchison, Carlo C. Maley, Marnix Jansen, Manuel Rodriguez-Justo, John Bridgewater, Ann-Marie Baker, Andrea Sottoriva, Trevor A. Graham. Epigenetically driven and early immune evasion in colorectal cancer evolution. Nature Genetics, 2025; DOI: 10.1038/s41588-025-02349-1
تهیه و تنظیم: سید طه نوربخش
نظارت و تأیید: فائزه محمدهاشم-متخصص ژنتیک
